Όλοι μας έχουμε συνήθειες που μας χαρακτηρίζουν, άλλες καλές και άλλες όχι και τόσο. Όλες όμως, καλές και κακές, έχουν ένα κοινό σημείο, δεν αλλάζουν εύκολα. Ο Mark Twain έλεγε χαρακτηριστικά: ¨το να κόψεις το κάπνισμα είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Το ξέρω γιατί το έχω κάνει άπειρες φορές¨. Και μαζί με το κάπνισμα μπορούμε να προσθέσουμε πολλές άλλες συνήθειες, όπως το να μην γυμναζόμαστε, να μην τρώμε σωστά, να είμαστε εξαρτημένοι από την ζάχαρη ή το ποτό και τόσα άλλα. Τι είναι όμως αυτό που ορίζει την συνήθεια και πως μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε;
Ο ορισμός της συνήθειας λοιπόν, λέει πως: συνήθεια είναι οι σκέψεις ή οι πράξεις που επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά.
Ας χωρίσουμε τις συνήθειες σε 2 κατηγορίες. Η μία κατηγορία περιλαμβάνει τις συνειδητές συνήθειες. Είναι αυτές που επιλέγουμε να κάνουμε κάθε μέρα π.χ να πηγαίνουμε μια βόλτα για να περπατήσουμε. Η άλλη κατηγορία περιλαμβάνει τις ασυνείδητες συνήθειες. Όπως για παράδειγμα το να τρώμε υπέρ του δέοντος κάθε φορά που καθόμαστε στο τραπέζι. Εμείς τώρα θα ασχοληθούμε με την δεύτερη κατηγορία, μιας και αυτές είναι οι συνήθειες που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε. Αυτές ασκούν μια περίεργη δύναμη πάνω μας και δεν μπορούμε να τις χαλιναγωγήσουμε εύκολα.
Μια από τις βασικές ψυχο-βιολογικές αλήθειες είναι ότι το μυαλό μας είναι από την φύση του συνδεδεμένο με την συνήθεια. Όλοι μας έχουμε μια έμφυτη διαδικασία σχηματισμού συνηθειών, η οποία έχει σκοπό να μας βοηθήσει στην επιβίωση και την εξέλιξή μας, με λίγα λόγια στην ικανότητά μας να μαθαίνουμε.
Πώς αλήθεια τα παιδιά μαθαίνουν κάτι καινούργιο;
Όλοι μας έχουμε παίξει με ένα παιδί και έχουμε κρύψει το πρόσωπό μας με τα χέρια μας και κατόπιν βγάλαμε τα χέρια μας από μπροστά και το πρόσωπό μας εμφανίστηκε ξανά ως δια μαγείας. Δεν υπερβάλλω όταν το περιγράφω έτσι, γιατί έτσι το αντιλαμβάνεται το παιδί και για αυτό ενθουσιάζεται τόσο. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν ¨σταθερότητα αντικειμένων¨. Το παιδί δεν περιμένει να ξαναεμφανιστεί το πρόσωπο που δεν βλέπει πια. Όταν λοιπόν του το ξαναεμφανίζουμε είναι για αυτό κάτι μαγικό. Θέλει λοιπόν να το δει ξανά και ξανά. Αυτή η επανάληψη είναι που μας κάνει να μαθαίνουμε. Το νευρικό μας σύστημα είναι έτσι φτιαγμένο ώστε να μαθαίνουμε με την επανάληψη. Όπως λοιπόν τα παιδιά μαθαίνουν με την επανάληψη, έτσι και εμείς οι μεγάλοι κάνουμε τα ίδια λάθη έως ότου πάρουμε το μάθημά μας.
Η συνήθεια και η επανάληψη έχει έναν ακόμη στόχο: να μας μάθει τι μας δίνει ευχαρίστηση και τι μας δίνει πόνο. Η διαδικασία της μάθησης συνήθως συνοδεύεται με την ευχαρίστηση της γνώσης πραγμάτων και του περιβάλλοντος που ζούμε. Έτσι μαθαίνουμε από παιδιά να μην βάζουμε το χέρι μας στην φωτιά γιατί μπορεί να το κάναμε κάποιες φορές και να καήκαμε.
Αυτή όμως η διαδικασία της επανάληψης μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα σε σχέση με τις συνήθειες. Για παράδειγμα, αν κάποια μέρα γυρίσουμε από την δουλειά στεναχωρημένοι και φάμε ένα παγωτό που θα μας κάνει να νοιώσουμε καλύτερα, το μυαλό μας μπορεί να κάνει αυτή την σύνδεση: δεν αισθάνομαι καλά, τρώω παγωτό και νοιώθω καλύτερα. Αυτό ο οργανισμός θα περιμένει να το επαναλάβουμε κάθε φορά που δεν νοιώθουμε καλά, με αποτέλεσμα να ζητάμε κάθε φορά παγωτό. Επιζητάμε έτσι την ευχαρίστηση, ενώ ταυτόχρονα διώχνουμε τον πόνο.
Οι 2 τύποι της συνήθειας
Αρχικά πρέπει να χωρίσουμε τις συνήθειες σε 2 κατηγορίες: τις καλές (άρα και επιθυμητές) και τις κακές (άρα και ανεπιθύμητες). Αυτό δεν έχει να κάνει με το να χαρακτηρίσουμε κακόβουλα κάποια συνήθεια, αλλά με τις συνέπειες και τα αποτελέσματα που αποφέρει. Μια κακή συνήθεια που επαναλαμβάνεται αυτόματα, έχει επιπτώσεις στην ενέργειά μας, το σώμα ή τα συναισθήματά μας.
Είναι χαρακτηριστικό της αρνητικής συνήθειας να έχει άμεσα θετικά ή έστω ευχάριστα οφέλη. Αυτά όμως κρατούν λίγο και μακροπρόθεσμα λειτουργούν αντίστροφα. Ας δούμε για παράδειγμα την συνήθεια του καπνίσματος. Όταν κάποιος καπνίζει ένα τσιγάρο, αισθάνεται χαλαρωμένος και συναισθηματικά ασφαλής. Με την πάροδο του χρόνου χρειάζονται περισσότερα τσιγάρα για να το πετύχει και καταλήγει με αναπνευστικά προβλήματα και ασθένειες των πνευμόνων.
Αυτό που πρέπει εμείς να προσέξουμε είναι ότι το μυαλό μας επαναλαμβάνει το εξής: δεν νοιώθω καλά, καπνίζω, νοιώθω καλύτερα. Αυτός ο μηχανισμός θα επικρατήσει αν εμείς δεν συνειδητοποιήσουμε την βλάβη που μας προκαλεί αυτή η επανάληψη για να την σταματήσουμε. Αυτό είναι το ¨προνόμιο¨ των αρνητικών συνηθειών, θέλουν μικρή προσπάθεια από εμάς, αναπτύσσονται γρήγορα και εδραιώνονται.
Επειδή λοιπόν έχουμε να παλέψουμε με τις επαναλαμβανόμενες, ασυνείδητες αρνητικές μας συνήθειες, το μόνο μας όπλο είναι η συνειδητότητά μας.
Για να αντιμετωπίσουμε τις κακές μας συνήθειες πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά, να είμαστε σε επιφυλακή συνεχώς. Στην πράξη δεν είναι τόσο εύκολο, αλλά δεν υπάρχει μαγική λύση για να σβήσουμε τις αρνητικές συνήθειες. Η θεραπεία είναι η συνειδητότητα.
Πριν φτάσουμε λοιπόν στο σημείο που έχουμε εδραιώσει μια κακή συνήθεια και πρέπει να την πολεμήσουμε, μπορούμε να προνοήσουμε. Για παράδειγμα, πριν πέσουμε με τα μούτρα στο φαγητό, από συνήθεια, να ρωτήσουμε τον εαυτό μας αν αυτή είναι πραγματικά η επιλογή και η ανάγκη μας. Μπορεί να μην μας αποφέρει άμεσα αποτέλεσμα αυτή η μέθοδος, δείτε το όμως σαν μια άσκηση συνειδητότητας και ενδυνάμωσης. Κάθε φορά που θα εξασκούμε την συνείδησή μας, θα γίνεται πιο εφικτό να αποβάλλουμε την δύναμη της συνήθειας.
Δεν πρέπει να καταδικάζουμε τον εαυτό μας επειδή έχει κάποια κακή συνήθεια, ούτε να μισούμε την ίδια την συνήθειά μας. Πρέπει όμως να την αντιμετωπίζουμε για να μην καθορίζει την ζωή και την εξέλιξή μας. Δεν πρέπει να αφήνουμε τις αρνητικές συνήθειες, όπως αυτές που αφορούν στο φαγητό μας, να μας σταματάνε από το να πηγαίνουμε μπροστά.
