Για να μιλήσουμε για το κεφάλαιο ¨όρεξη¨, καλό θα ήταν να ξεκινήσουμε με το να την ξεχωρίσουμε από την ¨πείνα¨. Η όρεξη λοιπόν, είναι η επιθυμία μας για φαγητό. Από την άλλη, η πείνα είναι η βιολογική μας ανάγκη για τροφή. Η σχέση μας με το φαγητό τελικά είναι ένα συνονθύλευμα των συνηθειών, των ορμονών, των αισθήσεων, των περασμένων εμπειριών, των μελλοντικών προσδοκιών και της διαθεσιμότητας φαγητού. Ας εξετάσουμε λοιπόν την επιστήμη της όρεξης.
Ο εγκέφαλός μας είναι χωρισμένος σε τρία μέρη για να διαχειριστεί την διατροφή μας, καθώς αυτή αποτελεί πρωτεύον στοιχείο της επιβίωσής μας. Αυτά είναι:
1. Ο υποθάλαμος, που ρυθμίζει τον μεταβολισμό,
2. Το κέντρο του συναισθηματικού μας εγκέφαλου, που ρυθμίζει την ντοπαμίνη για την ευχαρίστηση,
3. Το πίσω μέρος του εγκεφάλου, που κατευθύνει την διατροφική μας συμπεριφορά στις ασυνείδητες συνήθειές μας, ώστε να μην χρειάζεται να το σκεφτόμαστε.
Υπάρχει δηλαδή ένα ολόκληρο νευρικό κύκλωμα που παρακάμπτει τον γνωστικό εγκέφαλο για να βεβαιωθεί ότι η πρόσληψη τροφής θα επαναλαμβάνεται (εκτός περιπτώσεων όπως η ανορεξία, η κατάθλιψη ή κάποιες σοβαρές ασθένειες).
Η μεταβολική διαδικασία
Η επιστήμη της όρεξης ζητά από το σώμα μας ιδανικά και τις 5 αισθήσεις μας. Η επιθυμία και η όρεξη επηρεάζονται άμεσα από την μυρωδιά, την όραση, την αφή, την γεύση και την ακοή. Ένα πιάτο με πολύχρωμα συστατικά είναι σίγουρα πιο επιθυμητό από ένα άλλο με μονοχρωμίες.
Όλοι ξέρουμε την 6η αίσθηση, την διαίσθησή μας. Αυτή λέγεται ότι εδρεύει στο εντερικό μας σύστημα. Μελέτες δείχνουν ότι το 90% των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου μας υπάρχουν στο έντερο. Αυτοί οι νευροδιαβιβαστές επικοινωνούν για να έχουμε ισορροπία στον οργανισμό. Επιστήμονες συνδέουν παθήσεις όπως αυτισμό, κατάθλιψη ή αυτοάνοσα, με ένα μικρόβιο του εντέρου γεμάτο βλαβερά βακτηρίδια. Το περιεχόμενο των εντέρων μας επηρεάζει σίγουρα την όρεξή μας.
Οι ορμόνες παίζουν σημαντικό ρόλο στην ρύθμιση της όρεξης. Συγκεκριμένα, η ορμόνη της πείνας, η ¨γρελίνη¨, και η ορμόνη του κορεσμού, η ¨λεπτίνη¨. Η πρώτη ενημερώνει τον εγκέφαλο για το πότε πεινάμε, καθώς αντιλαμβάνεται το άδειο μας στομάχι και ρυθμίζει ανάλογα και τον ρυθμό της ενέργειάς μας. Αν ξοδέψουμε την ενέργειά μας γρήγορα, θα εξαντλούμασταν και θα ψάχναμε πανικόβλητοι τροφή. Αν αντίθετα χρησιμοποιούσαμε με πολύ αργούς ρυθμούς την ενέργειά μας, θα πέφταμε σε λήθαργο. Το σώμα μας είναι ικανό να ρυθμίσει την ισορροπία της πείνας μας. Και φυσικά είναι εξοπλισμένο με τους απαραίτητους μηχανισμούς για να την ικανοποιήσει.
Μέσω της διαδικασίας της πέψης, το σώμα μας διασπά το φαγητό και το μετατρέπει σε ενέργεια. Όταν το στομάχι μας είναι άδειο, η γρελίνη, τα επίπεδα του ζαχάρου και αισθητηριοκινητικά σήματα ενημερώνουν τον εγκέφαλό μας. Έτσι αναλαμβάνουμε δράση ώστε να βρούμε τροφή. Τα γαστρικά υγρά του στομάχου επηρεάζονται στην θέα και την μυρωδιά του φαγητού και ο οργανισμός προετοιμάζεται να δεχτεί το γεύμα. Η γεύση και η υφή της τροφής εκκρίνουν σιελογόνα ένζυμα στο στόμα καθώς μασάμε, ώστε να διασπαστεί το φαγητό και να έχουμε ευκολότερη πέψη. Ένα κύμα ντοπαμίνης πλημμυρίζει τότε τον εγκέφαλο και μας προσφέρει την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση στο σώμα μας.
Στην συνέχεια, ο οισοφάγος κατευθύνει την τροφή από το στόμα στο στομάχι μας, μέσω των συσπάσεων που κάνει. Το στομάχι με την σειρά του, μέσω των οξέων και των ενζύμων, μετατρέπει τις μπουκιές που μασήσαμε σε έναν χυμό. Το λεπτό έντερο απορροφά τα θρεπτικά συστατικά (με την βοήθεια του παγκρέατος, του συκωτιού και της χολής). Σε αυτό βοηθούν ένζυμα που διασπούν τις πρωτεϊνες, τα λίπη και τους υδατάνθρακες για να μπουν στην κυκλοφορία του αίματος. Το παχύ έντερο αποβάλλει τα άχρηστα προϊόντα, ανακυκλώνει το νερό και τους ηλεκτρολύτες πίσω στο σώμα και αποθηκεύει τα βακτήρια. Τα τελευταία, συνθέτουν απαραίτητες βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά, διασπούν τα μικρά κομμάτια τροφής που απέμειναν και μας προστατεύουν από τα επιβλαβή βακτήρια.
Για να βοηθήσουμε το σώμα μας να διαβάσει σωστά και έγκαιρα τα σημάδια της πείνας που στέλνει ο οργανισμός μας και να λειτουργήσει σωστά το πεπτικό μας σύστημα, καλό είναι να δίνουμε όλη μας την προσοχή την ώρα που τρώμε. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις, όπως τραυματικές εμπειρίες, βιολογικές ή ορμονικές διαταραχές, ακόμα και πνευματικές ή ψυχολογικές καταστάσεις οι οποίες μπορεί να μας δυσκολέψουν σε αυτό. Βρίσκοντας την προέλευση της όρεξής μας θα βοηθηθούμε στο να χορτάσουμε την πείνα μας άμεσα.
Η συναισθηματική διαδικασία
Στην επιστήμη της όρεξης δεν θα μπορούσε να λείπει και η συμβολή της συναισθηματικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, η ντοπαμίνη η οποία είναι ο νευροδιαβιβαστής που μας οδηγεί στην απόλαυση και είναι παρούσα σε οποιαδήποτε εθιστική διαδικασία. Δεν είναι τυχαίο δε, ότι το δεύτερο τσάκρα, ένα πλέγμα νεύρων κάτω από τον ομφαλό, χαρακτηρίζεται ως το επίκεντρο των σχετικών θεμάτων με το φαγητό, το χρήμα, το σεξ και τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Το νευρικό μας σύστημα μας δίνει χαρά με την πρόσληψη τροφής, γιατί αυτό σηματοδοτεί και την επιβίωσή μας.
Οι συνθήκες διαβίωσης στον σύγχρονο πολιτισμένο κόσμο αλλάζουν συνεχώς. Δεν παλεύουμε πλέον για να επιβιώσουμε μέσω της τροφής. Τώρα πια έχουμε όλες τις πληροφορίες σχετικά με το φαγητό στα χέρια μας και γύρω από αυτό δημιουργούνται νέα επαγγέλματα. Η δε πληθώρα και ποικιλία τροφών κεντρίζει την όρεξή μας. Έτσι δεν θα σκεφτούμε αν έχουμε να φάμε, αλλά τι από όλα να φάμε.
Το σώμα και το μυαλό μας είναι σε συνεχή επαφή μέσω μικρών αλυσίδων αμινοξέων, τα λεγόμενα πεπτίδια (π.χ ενδορφίνες). Αυτά επηρεάζουν το μυαλό, τα συναισθήματα, το ανοσοποιητικό μας σύστημα, την πέψη και άλλες λειτουργίες του οργανισμού. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το σώμα είναι το ασυνείδητο του μυαλού μας. Σώμα και μυαλό σαν ένα, ελέγχει τις ορμόνες, τα συναισθήματα ή την ανταπόκρισή μας στην πείνα. Και αυτή η πείνα μπορεί να μην είναι μόνο η κυριολεκτική, αλλά ακόμη και η συναισθηματική.
Ως κοινωνικά θηλαστικά που είμαστε, χρησιμοποιούμε τα συναισθήματά μας για να μας ειδοποιούν για τις ανάγκες μας. Ο θυμός μας ενημερώνει ότι κάποιο όριό μας έχει ξεπεραστεί. Η θλίψη μας λέει ότι κάτι πολύτιμο έχει χαθεί. Ο φόβος μας προειδοποιεί ότι κάτι απειλεί την ζωή μας και η χαρά ότι κάτι θετικό συμβαίνει. Τα συναισθήματα όμως μπορεί να ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, ανάλογα με το φύλο του ή το περιβάλλουν που μεγάλωσε. Η συναισθηματική μας όρεξη συνδέεται άμεσα με τις συναισθηματικές μας συνήθειες, είτε αυτές είναι αρνητικές είτε θετικές. Αυτό φυσικά μπορεί να επηρεάσει και την όρεξή μας για τροφή.
Οι συνήθειες
Η συχνότητα με την οποία τρώμε, οι ώρες της ημέρας και το αν υποκαθιστούμε το φαγητό με τις συναισθηματικές μας ανάγκες, έρχεται η επιστήμη της όρεξης να τα ερευνήσει. Όλα συμβάλλουν στην αποκωδικοποίηση των σημάτων από τον οργανισμό μας στην επιθυμία μας για φαγητό. Το σώμα μας είναι φτιαγμένο για να ακολουθεί έναν ρυθμό στις λειτουργίες του π.χ τον κιρκαδικό (24ωρο). Έτσι δημιουργεί την καθημερινή του ρουτίνα. Όπως για παράδειγμα και τα ζώα (π.χ τα σκυλιά του Pavlov), πεινάμε απλά γιατί είναι μεσημέρι και τότε συνηθίζουμε να τρώμε, άσχετα με το αν ο οργανισμός μας αντιλαμβάνεται ότι έχει πέσει το ζάχαρό μας ή όχι. Για αυτό πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την δύναμη της συνήθειας για να μας βοηθήσει και όχι να μας δυσκολέψει.
Ο υποθάλαμός μας χρειάζεται την δύναμη της συνήθειας για να ρυθμίσει την μεταβολική λειτουργία, για αυτό πρέπει να αποκτήσουμε διατροφικές συνήθειες ή συνήθειες ύπνου. Επίσης, πρέπει να ξεχωρίσουμε την επιθυμία μας για φαγητό από την επιθυμία μας για τρυφερότητα ή ασφάλεια και να μην τα μπερδεύουμε. Και τέλος μπορούμε να αποκτήσουμε συνήθειες που θα καλύψουν και την επιθυμία μας για πνευματικότητα, όπως η προσευχή ή ο διαλογισμός.
